Y kromosom – uloga
Y kromosom je jedan od dva spolna kromosoma, a prisutan je samo kod muškaraca. Svaki čovjek ima jedan Y kromosom koji je naslijeđen od njegovog oca.
Y kromosom se sastoji od nekoliko desetaka milijuna baznih parova DNA i sadrži oko 200-300 gena. Glavna uloga Y kromosoma je određivanje muškog spola i razvoj muških spolnih karakteristika.
Na Y kromosomu nalazi se SRY gen (Sex-determining Region Y), koji je odgovoran za razvoj testisa u fetusu.
Testisi zatim proizvode hormone poput testosterona, koji potiču razvoj muških spolnih karakteristika poput dubokog glasa, brade i dlakavosti, kao i rasta mišića i kostiju.
Muškarcima je danas omogućena i feminizacija ukoliko žele promijeniti spol.
Y kromosom također sadrži gene koji su odgovorni za razvoj muških reproduktivnih organa, poput penisa i sjemenika.
Ovi geni također pomažu u stvaranju spermija i kontroliraju proces spermatogeneze, odnosno proizvodnje i sazrijevanja spermija.
Iako Y kromosom sadrži relativno malo gena u usporedbi s drugim kromosomima, on ima važnu ulogu u određivanju muškog spola i razvoju muških spolnih karakteristika.
Y kromosom struktura
Y-kromosom je jedan od dva spolna kromosoma koji je prisutan samo kod muškaraca. Sadrži oko 59 milijuna baznih parova DNA i sastoji se od tri dijela, a to su:
Kratak kraj kromosoma (p) sadrži gene koji su odgovorni za razvoj muških spolnih karakteristika. Najvažniji od ovih gena je SRY gen (Sex-determining Region Y), koji je odgovoran za razvoj testisa u fetusima i time određuje muški spol.
Ovaj gen sadrži upravljačke elemente koji omogućuju da se SRY protein proizvodi u određenom stadiju razvoja fetusa.
Osim SRY gena, kratki kraj kromosoma također sadrži i druge gene koji igraju ulogu u razvoju muških spolnih karakteristika, poput gena za rast mišića i kostiju.
Dugi kraj kromosoma (q) sadrži gene koji su uglavnom neaktivni i smanjili su se tijekom evolucije. Neki od tih gena povezani su s razvojem testisa i spermatogeneze, dok drugi imaju nepoznatu funkciju.
Centromera, srednji dio kromosoma, igra važnu ulogu u održavanju strukture kromosoma i osigurava da se kromosomi pravilno razdvajaju tijekom procesa mitoze i mejoze.
Y kromosom – geni
Sadrži razne gene, a neki od najbitnijih gena koji se nalaze u njemu su:
SRY gen (Sex-determining Region Y) koji je odgovoran za razvoj muških spolnih karakteristika. Sadrži upravljačke elemente koji omogućuju da se SRY protein proizvodi u određenom stadiju razvoja fetusa. SRY gen je ključan u određivanju muškog spola.
AMELY gen (Amelogenin Y) se koristi u forenzičkoj analizi za određivanje spola osobe. AMELY gen se nalazi samo na Y kromosomu i omogućuje razlikovanje muških i ženskih uzoraka DNA.
Geni za rast mišića i kostiju su geni koji igraju bitnu ulogu u razvoju mišića i kostiju
Geni povezani sa spermatogenezom, a to su geni koje sadrži ovaj kromosom koji su važni za razvoj muških gameta, poput genes DAZ (Deleted in Azoospermia), AZF (Azoospermia Factor) i SRY (Sex-determining Region Y) koji igraju ulogu u spermatogenezi.
Osim ovih gena, postoje i drugi geni na ovom kromosomu koji igraju ulogu u različitim biološkim procesima.
Osobina koja se pojavljuje u osoba samo jednog spola naziva se spolno ograničenom. Spolno ograničeno nasljeđivanje se razlikuje od spolno vezanog nasljeđivanja, kod kojeg se osobina nasljeđuje samo na X kromosomu.
Spolno ograničeno nasljeđivanje, koje bi bilo točnije nazvati nasljeđivanjem koje određuje spol, se odnosi samo na posebne slučajeve kod kojih spolni hormoni i druge fiziološke razlike između muškaraca i žena mijenjaju ekspresivnost i penetrantnost gena.
Primjerice, prijevremena ćelavost je autosomno dominantna osobina, no vjerojatno se zbog utjecaja ženskih spolnih hormona u žena očituje rijetko, a i tada tek nakon menopauze.
